Zelf natuurlijke cosmetica maken: De basis van formuleringen uitgelegd

Heb je je ooit afgevraagd hoe je favoriete crème of serum tot stand komt? Of misschien ben je wel geïnteresseerd in het zelf maken van natuurlijke cosmetica? Cosmetica maken is een fascinerende combinatie van inzicht in ingrediënten en creativiteit. Elk product, van eenvoudige lippenbalsems tot complexe anti-aging crèmes, begint met een doordachte formulering. In deze blog duiken we in de basis van cosmetische formuleringen. Wat betekent het precies? En waarom zijn die verschillende fasen zo belangrijk? Na het lezen van dit artikel zal je cosmetische producten met een heel andere blik bekijken.

Wat is een cosmetica formulering?

Een cosmetische formulering is eigenlijk het recept van een product. Het is een combinatie van verschillende ingrediënten die in de juiste verhoudingen worden gemengd om een stabiel en werkzaam product te creëren. Denk aan een recept voor een cake: je hebt bloem, suiker, eieren en andere ingrediënten nodig. Deze moet je in de juiste hoeveelheden mengen en op de juiste manier bakken om een perfecte cake te krijgen. Zo is het ook met cosmetica.

Formuleren is niet zomaar ingrediënten mengen; het is een doordacht proces waarbij je rekening moet houden met de eigenschappen van de ingrediënten, hoe ze met elkaar reageren en wat voor effect ze hebben op de huid. Wil je zelf een crème, serum of lippenbalsem maken? Dan is het belangrijk om de basisprincipes van een formulering te begrijpen.

Waarom meerdere fases gebruiken?

Sommige producten zijn eenvoudig en bestaan uit slechts één fase waarin alle ingrediënten samen worden gemengd. Denk bijvoorbeeld aan een eenvoudige gezichtsolie met alleen een paar verschillende oliën. Andere, complexere producten, zoals lotions en crèmes, hebben meerdere fases nodig om een stabiele en effectieve samenstelling te krijgen.

Crèmes en lotions bevatten zowel water- als olie-oplosbare ingrediënten. Water hydrateert en helpt actieve stoffen diep in de huid te dringen. Olie maakt de huid soepel en beschermt tegen uitdroging. Gelukkig is er een oplossing: emulgatoren! Dat zijn speciale ingrediënten die als een soort brug fungeren tussen water en olie. Ze zorgen ervoor dat de water- en oliedeeltjes zich met elkaar verbinden, waardoor je een stabiele mix krijgt: een emulsie. Denk aan mayonaise: dat is ook een emulsie van olie en water (azijn), en de eidooier is hier de emulgator.

Verschillende fases voor een stabiele emulsie!

Om een goede emulsie te maken, is het belangrijk om water- en olie-oplosbare ingrediënten eerst apart te mengen. Zo zorg je ervoor dat alle ingrediënten goed zijn opgelost in hun eigen fase. Daarna kun je de twee fases samenvoegen, en de emulgator doet zijn werk.

Er zijn nog meer redenen om met verschillende fases te werken:

• Hittestabiliteit: Sommige ingrediënten kunnen niet goed tegen verhitting. Die voeg je dan later toe, in een aparte fase.
• Actieve ingrediënten: Sommige actieve stoffen zijn heel gevoelig en kunnen hun werking verliezen als ze te lang worden verhit of gemengd met andere ingrediënten. Die voeg je dus ook vaak in een aparte fase toe.
• Geur en kleur: Etherische oliën (voor geur) en kleurstoffen voeg je vaak aan het einde toe, zodat ze niet vervliegen of veranderen van kleur tijdens het proces.

Natuurlijke cosmetica maken: Waterfase, oliefase en actieve ingrediënten

We hebben al even gekeken naar de verschillende fases die een rol spelen bij het maken van cosmetica: de waterfase, de oliefase en de fase met actieve ingrediënten. Laten we nu eens dieper ingaan op wat elke fase precies inhoudt.

1. De waterfase (hydrofiele fase): de basis

Dit is de basis van veel crèmes en lotions. Hierin zitten alle ingrediënten die oplossen in water. Denk aan:

• Gedestilleerd of gedemineraliseerd water: Dit is het belangrijkste ingrediënt en vormt vaak het grootste deel van de waterfase. Het is belangrijk om zuiver water te gebruiken, zonder mineralen of andere toevoegingen die de formulering kunnen beïnvloeden.
• Hydrolaten: Dit zijn bloemenwaters, zoals rozenwater of lavendelwater. Ze geven niet alleen een lekkere geur, maar kunnen ook extra verzorgende eigenschappen hebben.
• Aloë vera sap: Bekend om zijn kalmerende en hydraterende werking.
• Glycerine en andere humectanten: Deze stoffen trekken vocht aan uit de omgeving en helpen de huid te hydrateren.

De waterfase is belangrijk omdat water de huid hydrateert en helpt om actieve stoffen dieper in de huid te laten doordringen.

2. De oliefase (lipofiele fase): voor een soepele huid

Hierin zitten alle ingrediënten die oplossen in olie. Denk aan:

• Plantaardige oliën: Jojoba-, amandel- of arganolie zijn populaire keuzes. Elke olie heeft zijn eigen specifieke eigenschappen en voordelen voor de huid.
• Boters: Shea- en cacaoboter geven een vol gevoel en maken de huid zacht en soepel.
• Wassen: Carnauba- of candelillawas zorgen voor structuur en stevigheid, bijvoorbeeld in lippenbalsems.
• Emulgatoren: Deze zijn cruciaal om water en olie te mengen. Ze zorgen ervoor dat de crème niet gaat schiften.

De oliefase is belangrijk voor de hydratatie en bescherming van de huid. Oliën en boters vormen een beschermend laagje dat voorkomt dat vocht uit de huid verdampt.

3. Actieve ingrediënten: de finishing touch

Dit is de fase waarin je de ingrediënten toevoegt die het product zijn specifieke eigenschappen geven. Denk aan:

• Vitamines: Vitamine C voor een stralende huid of vitamine E als antioxidant.
• Plantaardige extracten: Groene thee-extract of kamille voor een kalmerende werking.
• Etherische oliën: Lavendelolie voor ontspanning of tea tree olie voor een antibacteriële werking.
• Conserveermiddelen: Deze zijn nodig om de groei van bacteriën en schimmels te voorkomen.
• pH-regelaars: Melkzuur en citroenzuur om de zuurgraad van het product aan te passen aan de huid.

Deze ingrediënten geven het product zijn unieke eigenschappen en maken het geschikt voor specifieke huidtypes of problemen.

Hoe werken deze fases samen?

De manier waarop je de fases combineert, is heel belangrijk voor het eindresultaat. Hier zijn een paar voorbeelden:

• Emulsies (crèmes en lotions): Water en olie mengen niet vanzelf. Daarom heb je een emulgator nodig. Die zorgt ervoor dat de water- en oliedeeltjes zich met elkaar verbinden en een stabiele crème vormen.
• Hydrofiele producten (toners en gels): Deze bestaan alleen uit de waterfase en lossen snel op in de huid zonder een vettig laagje achter te laten.
• Anhydrous (watervrij) producten (balsems en oliën): Deze bevatten geen water en hebben daardoor een langere houdbaarheid. Bacteriën kunnen namelijk moeilijker groeien zonder water.

Maar hoe zit het dan met die fases in een formule?

De fases zijn bedoeld om de juiste ingrediënten op het juiste moment toe te voegen. Een lippenbalsem bestaat bijvoorbeeld uit 2 fases, fase A en fase B:

• Fase A: Deze fase wordt verwarmd. Hierin gaan de ingrediënten die tegen verhitting kunnen en die moeten smelten, zoals oliën, boters en wassen. 
• Fase B: Nadat de ingrediënten van Fase A zijn gesmolten, haal je deze van de warmtebron en laat iets afkoelen. Dan voeg je de ingrediënten toe die niet zo goed tegen verhitting kunnen, zoals vitamine E en etherische olie.

Een crème bestaat uit 3 fases: een waterfase, oliefase en de fase met de actieve ingrediënten.

• Fase A, de waterfase: Hierin zitten alle ingrediënten die oplossen in water, zoals water zelf, maar ook bijvoorbeeld aloë vera gel, glycerine of hydrolaten (bloemenwaters).
• Fase B, de oliefase: Hierin zitten de ingrediënten die oplossen in olie, zoals verschillende soorten oliën (amandelolie, jojobaolie), boters (sheaboter, cacaoboter) en wassen (bv. candelillawas).
• Fase C afkoelfase, de fase met actieve ingrediënten: Hier komen de speciale ingrediënten bij die de crème extra werking geven, zoals vitamines (vitamine C, vitamine E), plantenextracten, etherische oliën en natuurlijk ook de conserveermiddelen die ervoor zorgen dat je crème niet bederft.

Fase A en B warm je dan beide op tot ze dezelfde temperatuur hebben, meestal rond de 70°C. Voeg je de waterfase (A) langzaam toe aan de oliefase (B) onder voortdurend roeren. Dit mengsel laat je afkoelen tot de juiste temperatuur, ongeveer 40°C, om de actieve ingrediënten er aan toe te kunnen voegen. Deze temperatuur is ideaal omdat veel actieve ingrediënten hun werking verliezen bij hogere temperaturen.

Een voorbeeld van een fomulering 

Nu je de basisprincipes van cosmetische formuleringen begrijpt, is het tijd om te kijken naar een concreet voorbeeld. We gaan een basis gezichtscrème maken en laten zien hoe je deze kunt aanpassen aan je eigen wensen en behoeften. 

Ingrediënten 

Fase A (Waterfase)

• 65,3% gedestilleerd water
• 5% aloë Vera sap
• 5% glycerine

Fase B (Oliefase)

• 15% amandelolie
• 5% sheaboter
• 3% emulgerende was (bijvoorbeeld Olivem 1000)

Fase C (Afkoelfase)

• 0,2% (10 druppels) vitamine E olie
• 0,5% (5 druppels) etherische olie naar keuze (bijvoorbeeld lavendel of roos)
• 1% Cosgard (conserveermiddel)

Bereiding:

Fase A (Waterfase):

• Weeg het gedestilleerde water, de aloë vera sap en de glycerine af en doe ze in een hittebestendige pot of beker.

Fase B (Olifase):

• Weeg de amandelolie, de sheaboter en de emulgerende was af en doe ze in een andere hittebestendige pot of beker.

Verwarmen:

• Zet beide potten of bekers in een kleine pan met een laagje water (au bain-marie).
• Verwarm fase A en B langzaam op tot ongeveer 70°C . Gebruik een thermometer om de temperatuur te controleren.
• Blijf af en toe roeren in beide potten of bekers, zodat de ingrediënten goed smelten en mengen.

Samenvoegen:

• Zodra beide fases dezelfde temperatuur hebben bereikt (70°C), haal je de potten of bekers uit het waterbad.
• Giet de waterfase langzaam bij de oliefase (of andersom, afhankelijk van de instructies op de verpakking van je emulgerende was) en roer direct goed met een roerstaafje of lepel.
• Blijf roeren tot het mengsel begint in te dikken en een beetje af te koelen.

Fase C (Afkoelfase):

• Laat het mengsel afkoelen tot ongeveer 40°C.
• Voeg de vitamine E olie, de etherische olie en het conserveermiddel (Cosgard) toe en roer goed door.

Afvullen:

• Giet de crème in kleine potjes of containers.
• Laat de crème volledig afkoelen en opstijven voordat je de deksel erop doet.

Met deze crème kun je eindeloos experimenteren! Wil je een vollere crème, voeg dan meer boters toe, zoals sheaboter of cacaoboter. Heb je een vettere huid, dan kun je beter kiezen voor lichtere oliën, zoals druivenpitolie of jojobaolie. Ook kun je extra actieve ingrediënten toevoegen, zoals hyaluronzuur voor extra hydratatie of niacinamide voor een egale teint. Maar hoe pas je een bestaand recept aan?

100% als basis van een recept

Een formulering dient altijd 100% zijn. Dit betekent dat de som van alle ingrediënten in een recept altijd exact 100% moet zijn. Dit helpt om de consistentie te waarborgen en maakt het makkelijker om formules te vermeerderen of aan te passen. Door percentages (w/w%) te gebruiken in plaats van grammen of milliliters, kun je eenvoudig variaties testen en optimaliseren.

Daarom is het handig om te beginnen met het maken van 100 gram van een formule. Dit maakt het rekenen met percentages een stuk eenvoudiger. 

Waarom 100% als basis?

• Eenvoudig omrekenen: Met 100% als basis is het omrekenen van percentages naar grammen heel eenvoudig. 1% wordt 1 gram. Dus 5% wordt 5 gram, 10% wordt 10 gram, enzovoort. 
• Consistentie: Door altijd 100% aan te houden, zorg je ervoor dat je crème elke keer hetzelfde is, ongeacht de hoeveelheid die je maakt.
• Aanpassen: Het is makkelijker om een recept aan te passen als je met percentages werkt. Wil je bijvoorbeeld een grotere hoeveelheid crème maken, dan kun je eenvoudig alle percentages vermenigvuldigen.
• Experimenteren: Door met percentages te spelen, kun je makkelijk verschillende variaties uitproberen zonder dat je hele recept in de war raakt.

Hoe pas je een recept aan?

Stel, je wilt de crème die we zojuist als voorbeeld hebben genomen aanpassen door er een rijke, volle crème van te maken. Dit kan bijvoorbeeld door de hoeveelheid sheaboter te verhogen.

Door 5% meer sheaboter toe te voegen, moet je minder gebruiken van een ander ingrediënt om de formulering op 100% te houden. Dus als je 5% meer sheaboter toevoegt, dan kan je bijvoorbeeld 5% minder amandelolie gebruiken of 5% minder water of 2,5% minder van beide om weer op 100% te komen. 

Voorbeelden hoe je meer sheaboter kan toevoegen aan het recept

Je wil 5% meer sheaboter toevoegen aan de crème. Hier zijn een paar opties hoe je dat kan doen:

Optie 1: Meer sheaboter, minder amandelolie

• Je voegt 5% meer sheaboter toe, dus de nieuwe hoeveelheid sheaboter wordt 5% + 5% = 10%.
• Om de 100% te behouden, moet je 5% minder amandelolie gebruiken. De nieuwe hoeveelheid amandelolie wordt 15% - 5% = 10%.
• De hoeveelheid water blijft hetzelfde: 65,3%.

Optie 2: Meer sheaboter, minder water

• Je voegt 5% meer sheaboter toe, dus de nieuwe hoeveelheid sheaboter wordt 5% + 5% = 10%.
• Om de 100% te behouden, moet je 5% minder water gebruiken. De nieuwe hoeveelheid water wordt 65,3% - 5% = 60,3%.
• De hoeveelheid amandelolie blijft hetzelfde: 15%.

Optie 3: Meer sheaboter, minder amandelolie en water

• Je voegt 5% meer sheaboter toe, dus de nieuwe hoeveelheid sheaboter wordt 5% + 5% = 10%.
• Om de 100% te behouden, moet je in totaal 5% minder van de andere ingrediënten gebruiken. Je kunt bijvoorbeeld 2,5% minder amandelolie (15% - 2,5% = 12,5%) en 2,5% minder water (65,3% - 2,5% = 62,8%) gebruiken.

Kortom: Je kunt kiezen welke ingrediënten je vermindert, zolang de totale vermindering maar gelijk is aan de toename van de sheaboter (in dit geval 5%). Zo blijft je formule altijd 100%!

Het is wel zo dat elke aanpassing die je maakt aan de ingrediënten van een cosmetische formulering, invloed zal hebben op de uiteindelijke consistentie van het product. Dit geldt zeker voor veranderingen in de hoeveelheid sheaboter.

Sheaboter staat bekend om zijn dikke en romige textuur. Door de hoeveelheid sheaboter in je crème te verhogen, kun je een merkbaar verschil in de consistentie waarnemen. Het kan leiden tot een vollere, rijkere en mogelijk zelfs iets stevigere crème. Maar dat was in dit geval ook de bedoeling!

Ik hou van een vollere, rijkere textuur, terwijl anderen misschien de voorkeur geven aan een lichte, snel absorberende crème. Door te experimenteren met verschillende hoeveelheden sheaboter kun je de crème aanpassen aan jouw persoonlijke voorkeur.

Meer werkstoffen

Je kan er ook voor kiezen om meer werkstoffen aan de crème toe te voegen. Ook dan moet je de hoeveelheid die je toevoegt aan werkstoffen weer ergens anders terug halen om weer aan de 100% van de hele formule te komen.

Voorbeeld: Je wil 1% hyaluronzuur toevoegen aan het recept. Omdat je hyaluronzuur wateroplosbaar is wordt het toegevoegd aan de waterfase. Daarom verminder je de hoeveelheid water met 1%.

Wil je zelf aan de slag met cosmetica maken?

In deze blog heb ik verteld hoe eenvoudige cosmetica formules zijn opgebouwd, welke ingrediënten er kunnen worden gebruikt en waarom, en hoe de verschillende fases in een crème werken. Dit helpt je om beter te begrijpen hoe producten in elkaar zitten. Maar er is nog zoveel meer te ontdekken!

Denk aan het experimenteren met actieve ingrediënten, geuren en texturen. Met deze basiskennis kun je nu zelf aan de slag. Pas recepten aan, creëer je eigen producten en wie weet, ontwikkel je wel je eigen signature crème!

Hier nog enkele praktische tips:

• Hygiëne: Schone handen, schoon gereedschap en een schone werkplek zijn essentieel om de groei van bacteriën en schimmels te voorkomen. Steriliseer je materialen door ze even in kokend water te dompelen of af te nemen met alcohol.
• Ingrediënten: Gebruik alleen ingrediënten die geschikt zijn voor cosmetisch gebruik. Koop je ingrediënten bij betrouwbare leveranciers en controleer altijd de houdbaarheidsdatum.
• Allergieën: Wees je bewust van mogelijke allergieën. Test een nieuw product altijd eerst op een klein stukje huid voordat je het op je hele gezicht of lichaam gebruikt.
• Conserveermiddelen: Gebruik altijd een conserveermiddel in producten die water bevatten. Water is een broedplaats voor bacteriën en schimmels, en een conserveermiddel is nodig om de houdbaarheid van je product te verlengen en je gezondheid te beschermen.
• pH-waarde: De pH-waarde van je product moet overeenkomen met de pH-waarde van je huid. Een te hoge of te lage pH-waarde kan huidirritatie veroorzaken. Meet de pH-waarde van je product en pas deze indien nodig aan.
• Begin simpel: Oefen eerst met basisformules zoals een eenvoudige gezichtsolie of bodylotion voordat je geavanceerdere producten gaat maken.
• Houd een logboek bij: Noteer precies welke ingrediënten je gebruikt en hoe het eindresultaat is. Dit helpt bij het verbeteren van je formuleringen.

Ben je enthousiast geworden over natuurlijke cosmetica maken? Ga aan de slag met een van onze DIY-recepten, zoals een hydraterende bodylotion of een verzorgende lippenbalsem. Zo ontdek je zelf hoe leuk en eenvoudig het is om natuurlijke cosmetica te maken. Klik hier voor de recepten en veel plezier!

© 2025 Diy Cosmetics, alle rechten voorbehouden.